Enciklopedija predstavlja pisani pregled znanja koje je sistematizovano tako da pruža sveobuhvatne informacije. Naziv potiče od grčkih riječi „enkuklios paideia“, što u bukvalnom prevodu znači „zaokruženo obrazovanje“, a za njegovo postojanje zaslužni su humanisti iz 16. vijeka koji su pogrešno pročitali kopije tekstova Plinija i Kvintilijana i kombinovali 2 grčke riječi u jednu.
Kada se pojavila enciklopedija?
Iako antika nije poznavala pojam enciklopedije u modernom smislu, djela čuvenih grčkih filozofa Sokrata i Aristotela mogu se svrstati u ovu literarnu grupu.
Preteča, koja je postala uzor kasnijim enciklopedistima, jeste „Devet knjiga disciplina“ koje je napisao rimski učenjak Marko Terencije Varon u 1. vijeku prije Nove ere. U njima je obuhvaćeno 9 oblasti – gramatika, retorika, logika, aritmetika, geometrija, astronomija, muzička teorija, medicina i arhitektura.
Ipak, stručnjaci navode kao najranije enciklopedijsko djelo „Naturalis Historia“, Plinija Starijeg, rimskog državnika koji je živio u 1. vijeku Nove ere. Ono se sastoji iz 37 poglavlja koja pokrivaju prirodnu istoriju, arhitekturu, medicinu, geografiju, geologiju i sve aspekte svijeta oko sebe.
Ovo djelo je vijekovima bilo veoma traženo, te je jedno od prvih koje je štampano u 15. vijeku. Služilo je kao izvor informacija o rimskom svijetu, a posebno o rimskoj umjetnosti, tehnologiji i inženjerstvu. Takođe je priznat izvor za medicinu, umetnost, mineralogiju, zoologiju, botaniku, geologiju i mnoge druge teme o kojima drugi klasični autori nisu raspravljali.
U Srednjem vijeku nastale su brojne enciklopedije. Među njima posebno se ističu „De nuptiis Mercurii et Philologiae“, Marcijana Kapela, „Hortus deliciarum“, koja je prva enciklopedija koju je napisala žena, „De proprietatibus rerum“, Bartolomeja Anglicusa koja se smatra najčitanijom toga doba, dok je „Speculum Majus“, Vincenta od Bovea bila najambicioznija enciklopedija u periodu kasnog Srednjeg vijeka, sa preko 3 miliona riječi.
U ovom periodu pojavile su se i prve hrišćanske enciklopedije, kao i one na narodnim jezicima koje su bile prijevodi ili skraćena djela sa latinskog.
Moderna enciklopedija nastala je u 18. vijeku. Džon Haris je zaslužan za uvođenje sada već poznatog alfabetskog formata 1704. godine, a 2 decenije kasnije Efraim Čembers je objavio svoju „Kiklopediju“ sa abecednim rasporedom.
Četiri ključna elementa enciklopedija
Glavni elementi koji definišu enciklopediju jesu njen predmet, obim, način organizacije i način proizvodnje.
Prema predmetu enciklopedije mogu biti opšte i stručne. Opšte obrađuju sva naučna područja, dok stručne obrađuju samo jednu oblast, ali mnogo opširnije.
Obim, tj. širina materijala i dubina diskusije zavise od ciljne publike.
Sistematski metod organizacije je od suštinskog značaja da bi enciklopedija bila upotrebljiva za referencu. U osnovi, postoje 2 načina organizacije – azbučni, koji se sastoji od više odvojenih članaka, organizovanih po azbučnom redu i organizacija po hijerarhijskim kategorijama. Prvi metod je danas češći, posebno za opšte vrste.
Način proizvodnje tokom godina se mijenjao – počev od rukom prepisivanih, preko štampanih izdanja, pa do najmodernijih, u elektronskom formatu.
Razlike između rječnika i enciklopedije
Bez obzira što postoje navodi da su moderne enciklopedije nastale iz rječnika jasne su razlike između njih.
U rječnicima pojmovi su poređani isključivo abecednim redom. Kod enciklopedija to ne mora biti slučaj. Jasna razlika je i u pogledu obima. Naime, enciklopedijski članci su duži, potpuniji i temeljniji od unosa u većini rječnika opšte namjene. Postoje razlike i u sadržaju. Uopšteno govoreći, rječnici pružaju lingvističke informacije o samim riječima, dok se enciklopedije više fokusiraju na stvari koje te riječi predstavljaju.
Različite enciklopedije možete pronaći u bogatoj ponudi Narodne knjige. Ovde vas čekaju knjige koje treba da pročitate u 2023. godini, kao i najbolje knjige svih vremena.
Ukoliko niste u mogućnosti lično da nas posjetite na raspolaganju vam je online poručivanje knjiga putem našeg web shopa.
